گردشگری حلال (Halal Tourism)، مفهومی نوظهور اما با رشد تصاعدی در صنعت جهانی سفر است که نیازها و دغدغه‌های میلیون‌ها مسافر مسلمان در سراسر جهان را برآورده می‌کند. این بخش از گردشگری، فراتر از صرفاً ارائه غذای حلال است و تمامی جوانب سفر، از اقامتگاه‌ها و خدمات تفریحی گرفته تا حمل‌ونقل و تورهای گردشگری را شامل می‌شود که همگی باید با اصول و موازین شریعت اسلامی سازگار باشند. در حالی که گردشگری حلال در بسیاری از کشورها به عنوان یک مزیت رقابتی و فرصت اقتصادی مهم شناخته شده و در حال توسعه است، به نظر می‌رسد ایران با وجود پتانسیل‌های بی‌نظیر، هنوز نتوانسته جایگاه شایسته‌ای در این بازار جهانی کسب کند.

 

گردشگری حلال در جهان: تعریفی جامع و بازاری رو به رشد

 

گردشگری حلال به سفرهایی اطلاق می‌شود که در آن مسافران مسلمان می‌توانند با اطمینان خاطر از رعایت اصول اسلامی در طول سفر خود، از مقاصد مختلف لذت ببرند. این اصول شامل:

 

  • غذای حلال: دسترسی آسان و تضمین‌شده به غذاهای ذبح اسلامی.
  • امکانات عبادی: وجود مساجد، نمازخانه‌ها در هتل‌ها و اماکن عمومی، و امکان رعایت اوقات نماز.
  • پوشش و فضای مناسب: فراهم آوردن فضاهای خصوصی برای بانوان، رعایت پوشش اسلامی در برخی مکان‌ها و تفکیک جنسیتی در استخرها و مراکز اسپا.
  • تفریحات حلال: ارائه برنامه‌های تفریحی و سرگرمی که مغایرتی با ارزش‌های اسلامی ندارند.
  • خدمات مالی حلال: امکان استفاده از خدمات مالی مطابق با شریعت.

بر اساس گزارش‌های متعدد سازمان‌های بین‌المللی و مراکز تحقیقاتی مانند DinarStandard، بازار گردشگری مسلمانان به سرعت در حال رشد است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۸ به ارزش تقریبی ۳۸۰ میلیارد دلار برسد. این رشد ناشی از افزایش جمعیت مسلمانان جهان، قدرت خرید بالاتر، و تمایل روزافزون آن‌ها به سفرهایی است که با هویت دینی و فرهنگی‌شان همخوانی دارد. کشورهایی مانند مالزی، ترکیه، امارات متحده عربی، تایلند، سنگاپور و حتی ژاپن و کره جنوبی به سرعت خود را با این نیاز تطبیق داده و زیرساخت‌های لازم برای جذب گردشگران حلال را فراهم کرده‌اند.

 

مالزی و ترکیه پیشگامان این صنعت هستند و با ارائه خدمات جامع حلال، از هتل‌های دارای گواهی حلال و رستوران‌های دارای تأییدیه گرفته تا تورهای شهری با رعایت اوقات نماز و راهنمایان مسلط به اصول اسلامی، توانسته‌اند میلیون‌ها گردشگر مسلمان را به خود جذب کنند. امارات متحده عربی نیز با دبی و ابوظبی، خود را به عنوان قطب لوکس گردشگری حلال معرفی کرده است. حتی کشورهای غیرمسلمان مانند ژاپن و تایلند، با ایجاد زیرساخت‌هایی نظیر نمازخانه‌ها در فرودگاه‌ها و مراکز خرید، و افزایش تعداد رستوران‌های حلال، تلاش می‌کنند تا سهمی از این بازار بزرگ را به دست آورند.

 

جایگاه ایران در گردشگری حلال: پتانسیلی عظیم و فرصتی مغفول

 

ایران، به عنوان کشوری اسلامی با جمعیتی عمدتاً مسلمان، دارای پتانسیل‌های بی‌بدیلی برای تبدیل شدن به یکی از قطب‌های اصلی گردشگری حلال در جهان است. این پتانسیل‌ها شامل:

 

  • پیشینه و فرهنگ غنی اسلامی: وجود اماکن مذهبی و زیارتی فراوان (مشهد، قم، شیراز)، مساجد تاریخی، و فرهنگی که ریشه در آموزه‌های اسلامی دارد.
  • فراوانی غذای حلال: دسترسی آسان به غذای حلال در سراسر کشور، که یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های گردشگران مسلمان است.
  • مردم مهمان‌نواز و هم‌کیش: جامعه‌ای که به صورت عمومی با اصول اسلامی آشناست و می‌تواند فضایی همدلانه برای گردشگران مسلمان فراهم آورد.
  • جاذبه‌های طبیعی و تاریخی متنوع: از کویر و کوهستان گرفته تا دریا و جنگل، و نیز آثار باستانی و تاریخی متعلق به تمدن‌های کهن.

با این حال، واقعیت این است که ایران هنوز نتوانسته جایگاه شایسته‌ای در نقشه جهانی گردشگری حلال کسب کند. دلایل این امر را می‌توان در چند بعد بررسی کرد:

 

عدم تعریف استانداردها و گواهینامه‌های بین‌المللی: بر خلاف کشورهای پیشرو، ایران فاقد سیستم جامع و شناخته‌شده‌ای برای ارائه گواهینامه حلال در صنعت گردشگری است. این موضوع باعث سردرگمی و عدم اطمینان برای آژانس‌های خارجی و گردشگران می‌شود.

نبود بازاریابی هدفمند: فعالیت‌های بازاریابی بین‌المللی ایران در زمینه گردشگری، به ندرت بر روی بازار خاص گردشگری حلال متمرکز شده‌اند. نیاز به معرفی ایران به عنوان مقصدی امن، با امکانات کامل حلال و متناسب با نیازهای خانواده‌های مسلمان احساس می‌شود.

زیرساخت‌های ناکافی و ناهماهنگ: با وجود فراوانی غذای حلال، هتل‌ها و اقامتگاه‌ها اغلب فاقد امکانات تفریحی حلال و فضاهای خصوصی تفکیک‌شده هستند. آموزش پرسنل به زبان‌های خارجی و آشنایی آن‌ها با آداب و رسوم بین‌المللی نیز نیاز به تقویت دارد.

تصورات نادرست و کلیشه‌های ذهنی: متاسفانه، برخی تصورات نادرست و کلیشه‌های رسانه‌ای در مورد ایران، مانع از جذب گردشگر (حتی مسلمان) می‌شود. لزوم معرفی چهره واقعی و زیبای ایران اسلامی بیش از پیش احساس می‌شود.

کمبود شرکت‌های فعال در زمینه تورهای ورودی حلال: در حالی که مجموعه هایی مانند “حلالگرد” پیشگام در برگزاری تورهای خروجی حلال هستند، نیاز به توسعه و حمایت از شرکت‌هایی که تورهای ورودی با استانداردهای حلال را برای گردشگران خارجی مسلمان برگزار می‌کنند، وجود دارد.

 

گروه گردشگری “حلالگرد” با تمرکز بر تورهای خروجی حلال، گامی مهم در شناسایی و رفع نیازهای قشر مذهبی جامعه برداشته‌ است. با این حال، برای ایفای نقش مؤثرتر ایران در بازار جهانی گردشگری حلال، حمایت‌های دولتی و ایجاد یک اکوسیستم جامع‌تر، ضروری به نظر می‌رسد تا این فرصت ارزشمند، به پله‌ای برای رشد و شکوفایی بیشتر صنعت گردشگری ایران تبدیل شود.